Ebu Reyhan el-Bîrûnî (973–1050), yalnızca yaşadığı dönemin değil, dünya bilim ve düşünce tarihinin önde gelen isimlerinden biridir. Matematik, astronomi, jeoloji, mineroloji, botanik, eczacılık, coğrafya, antropoloji, tarih, dinler tarihi ve ekonomi gibi alanlarda kaleme aldığı 180’i aşkın özgün eser, onun entelektüel ufkunun genişliğini ve üretkenliğini ortaya koymaktadır.
Bilim tarihçisi George Sarton’un XI. yüzyılı “Bîrûnî Yüzyılı” olarak nitelemesi, bu seçkin şahsiyetin yalnızca İslam ilim geleneğinde değil, evrensel bilim tarihinde de müstesna bir yere sahip olduğunu göstermektedir. Eleştirel düşünme yeteneği, önyargılardan uzak metodolojisi, dinî hoşgörüsü ve hakikate bağlılığı, Bîrûnî’yi çağlar üstü bir düşünür kılar. Farklı kültür ve inanç sistemlerini karşılaştırmalı olarak incelemesi, bilgiye ulaşma sürecinde entelektüel cesareti ve gözlem yeteneği, onu modern bilim anlayışının öncülerinden biri haline getirmiştir.
Prof. Dr. Bekir Karlığa, bu eserinde Bîrûnî’yi, İslam medeniyetinin epistemolojik ve entelektüel bağlamında yeniden değerlendiriyor. Onun pozitif bilimlerdeki derinlikli araştırmalarını, dinî referanslarla dengeli biçimde bütünleştiren özgün yöntemini; bilgiye hem “entelektüel bir değer” hem de “toplumsal fayda” atfeden düşünce sistemini titizlikle inceliyor. Bîrûnî’nin bilgiye yaklaşımında, teorik tespitlerin yanı sıra, pratik hayata uygulanabilirlik ilkesinin de önemli bir yer tuttuğu gösteriliyor.
BÎRÛNÎ - Bir Medeniyet Bilgini, bir bilim ve düşünce insanının portresini çizerken, aynı zamanda zengin medeniyet mirasımızın bugünün dünyasında nasıl anlam kazanabileceğine dair ufuk açıcı bir bakış sunuyor. Bu çalışma, yalnızca tarihsel bir şahsiyetin biyografisi değil; geçmişten bugüne uzanan bir entelektüel sürekliliğin izini süren, disiplinler arası bir değerlendirme niteliği taşıyor.